کالبدشکافی و آناتومی گیربکس CVT در خودروهای آریزو 5، 6 و هایما: راهنمای جامع فنی
در دنیای مدرن خودروسازی، گیربکسهای CVT (Continuously Variable Transmission) به دلیل مصرف سوخت بهینه و رانندگی نرم، جایگاه ویژهای پیدا کردهاند. خودروهای محبوب چینی در بازار ایران نظیر چری آریزو 5، آریزو 6 و مدلهای مختلف هایما (S5 و S7) همگی از نسلهای مختلف این تکنولوژی بهره میبرند. در این مقاله تخصصی، ما پوسته این گیربکسها را کنار زده و به کالبدشکافی دقیق قطعات داخلی، نحوه عملکرد و نقاط ضعف آنها میپردازیم. این مطلب بر اساس استانداردهای تعمیراتی سال 2025 تدوین شده است.
فناوری CVT: قلب تپنده انتقال قدرت
برخلاف گیربکسهای اتوماتیک سنتی (AT) که از چرخدندههای سیارهای برای ایجاد نسبتهای دنده مشخص استفاده میکنند، گیربکس CVT از دو پولی (Pulley) مخروطی شکل و یک تسمه فولادی (Steel Belt) تشکیل شده است. با تغییر فاصله بین صفحات پولیها، قطر موثر آنها تغییر کرده و بینهایت ضریب دنده ایجاد میشود. این مکانیزم ساده اما بسیار حساس، نیازمند دقت بالا در نگهداری است.
1. کالبدشکافی گیربکس CVT آریزو 5 (مدل QR019CH)
چری آریزو 5، به ویژه در مدلهای تنفس طبیعی و توربو اولیه، از گیربکسهای CVT نسل قدیمتر چری استفاده میکند (اغلب با کد QR019CH شناخته میشوند). این گیربکسها برای رانندگی شهری طراحی شدهاند اما در فشارهای بالا بسیار آسیبپذیرند.
اجزای داخلی و نقاط حساس
- پولی ورودی (Primary Pulley): متصل به موتور که نیروی گشتاور را دریافت میکند.
- پولی خروجی (Secondary Pulley): نیرو را به دیفرانسیل و چرخها منتقل میکند.
- تسمه انتقال قدرت (Push Belt): این تسمه در آریزو 5 از صدها لوح فلزی کوچک تشکیل شده که توسط دو حلقه فولادی نگهداشته میشوند. پارگی یا سایش این تسمه رایجترین مشکل است.
مشکلات شایع در آریزو 5
یکی از مشکلات اصلی در آناتومی این گیربکس، ضعف در سیستم خنککاری روغن در ترافیکهای سنگین است. گرمای بیش از حد باعث کاهش ویسکوزیته روغن و لغزش تسمه روی پولیها میشود. اگر با علائمی مثل گاز هرز خوردن یا صدای زوزه مواجه شدید، زمان طلاست. برای جلوگیری از تخریب کامل پولیها، تعمیر فوری گیربکس آریزو 5 یک ضرورت اجتنابناپذیر است تا هزینههای تعویض کامل گیربکس به شما تحمیل نشود.
2. بررسی تخصصی و آناتومی گیربکس آریزو 6 (CVT25 – 9 Speed)
با ورود آریزو 6، چری از نسل جدید گیربکسهای خود با نام CVT25 رونمایی کرد. این گیربکس پیشرفتهتر از مدل قبلی است و قابلیت شبیهسازی 9 دنده را دارد که حس رانندگی اسپرتتری را القا میکند. اما پیچیدگی بیشتر، به معنای حساسیت بیشتر است.
تفاوتهای ساختاری با نسل قبل
در کالبدشکافی گیربکس آریزو 6، شاهد تغییرات زیر هستیم:
- شیر برقیهای پیشرفته (Solenoids): ساعت گیربکس (Valve Body) در این مدل دارای شیر برقیهای دقیقتری برای کنترل فشار روغن است که تعویض دندههای مصنوعی را سریعتر انجام میدهد.
- تورک کانورتر (Torque Converter) تقویت شده: برای تحمل گشتاور بالاتر موتور توربو، مبدل گشتاور تغییر کرده است.
- پمپ روغن فشار بالا: برای تامین فشار هیدرولیک لازم جهت جابجایی سریع پولیها.
علیرغم پیشرفتها، خرابی ساعت گیربکس و گرفتگی مسیرهای روغن به دلیل تعویض دیر هنگام روغن، از مشکلات رایج است. به دلیل پیچیدگی الکترونیکی و مکانیکی این مدل، عیبیابی آن نیازمند دستگاههای دیاگ تخصصی و دانش فنی بهروز است. هرگونه دستکاری توسط افراد غیرمتخصص میتواند منجر به قفل شدن کامل گیربکس شود. لذا توصیه اکید میشود برای تعمیر تخصصی گیربکس آریزو 6 حتماً به مراکز دارای تجهیزات کالیبراسیون الکترونیکی مراجعه کنید.
3. کالبدشکافی گیربکس هایما (S5 و S7)
خودروهای هایما، به ویژه S5 (که دارای گیربکس CVT از نوع Punch Powertrain است) و برخی مدلهای S7، ساختار متفاوتی نسبت به چری دارند. گیربکسهای پانچ (Punch) بلژیکی-چینی، دارای مکانیزمهای خاصی در بخش کلاچگیری هستند.
ساختار گیربکس پانچ در هایما
در کالبدشکافی این گیربکسها، نکته قابل توجه استفاده از کلاچهای چند صفحهای (Multi-plate Clutch) در برخی مدلها به جای تورک کانورترهای سنتی برای شروع حرکت است (در برخی نسخهها). این موضوع باعث میشود که کیفیت روغن و اصطکاک صفحات بسیار حیاتی باشد.
نقاط ضعف در آناتومی هایما
- ضعف در فلایویل و دمپر: لرزشهای اولیه حرکت اغلب به دلیل ضعف در سیستم جذب ارتعاشات است.
- خرابی بلبرینگهای شفت ورودی: که منجر به صدای “خرخر” یا “زوزه” در سرعتهای خاص میشود.
گیربکسهای هایما نسبت به شوکهای ناگهانی (مثل تیکآف) بسیار حساس هستند. خرد شدن بلبرینگها میتواند باعث ورود برادههای فلزی به ساعت گیربکس و مسدود شدن مجاری روغن شود. در صورت شنیدن هرگونه صدای غیرعادی، تعمیر فوری گیربکس هایما باید در اولویت قرار گیرد، زیرا تاخیر در تعمیر بلبرینگ میتواند منجر به شکستن پوسته گیربکس و هزینههای چند ده میلیونی شود.
جزئیات فنی قطعات داخلی (Deep Dive)
برای درک بهتر عملکرد، بیایید نگاهی دقیقتر به قطعاتی بیندازیم که در هر سه خودرو (آریزو 5، 6 و هایما) مشترک هستند:
1. تسمه پوشبلت (Push Belt)
تسمه CVT برخلاف تسمههای لاستیکی، از صدها سگمنت فلزی (Element) تشکیل شده است که روی دو نوار فولادی (Band) سوار شدهاند. این تسمه نیرو را با “فشار دادن” منتقل میکند، نه کشیدن.
علائم خرابی: لغزش (Slippage) در سربالاییها و وجود برادههای بسیار ریز آهن در کارتل روغن.
2. ساعت گیربکس (Valve Body)
مغز متفکر گیربکس است. شبکهای از کانالها و شیرهای برقی که جریان روغن را به سمت پولیها هدایت میکند تا ضریب دنده تغییر کند.
علائم خرابی: تقه زدن (Jerking) هنگام تغییر وضعیت دنده (از P به D یا R) و تاخیر در حرکت.
3. پمپ روغن (Oil Pump)
قلب سیستم هیدرولیک. اگر پمپ ضعیف شود، فشار لازم برای نگه داشتن تسمه بین پولیها تامین نشده و تسمه دچار لغزش و سایش شدید میشود.
جدول مقایسه سریع گیربکسها
| ویژگی | آریزو 5 (CVT) | آریزو 6 (CVT25) | هایما (Punch CVT) |
|---|---|---|---|
| تعداد دنده مصنوعی | 7 دنده | 9 دنده | 6 دنده (در اغلب مدلها) |
| نوع انتقال قدرت | تسمه فلزی | تسمه فلزی تقویت شده | تسمه فلزی (پانچ) |
| حساسیت به گرما | بسیار بالا | متوسط (دارای کولر بهتر) | بالا |
| شایعترین خرابی | پولی و تسمه | ساعت و شیر برقی | بلبرینگ و شفت |
راهنمای نگهداری پیشگیرانه (آپدیت 2025)
با توجه به افزایش قیمت قطعات یدکی، نگهداری پیشگیرانه مهمترین اصل در مالکیت این خودروهاست:
- تعویض روغن: روغن گیربکس CVT باید هر 30,000 تا 40,000 کیلومتر تعویض شود. حتماً از روغنهای دارای استاندارد CVTF مخصوص همان برند استفاده کنید. روغنهای اتوماتیک معمولی (ATF) باعث نابودی گیربکس میشوند.
- تعویض فیلترها: گیربکسهای CVT دارای دو فیلتر هستند (یک فیلتر داخلی و یک فیلتر خارجی یا کارتریجی). هر دو باید تعویض شوند.
- رانندگی اصولی: از شتابگیریهای ناگهانی (لانچ کردن) با گیربکس CVT جداً خودداری کنید. این گیربکسها برای رانندگی نرم طراحی شدهاند.
- سیستم خنککننده: اطمینان حاصل کنید که رادیاتور خنککننده روغن گیربکس تمیز است و جریان هوا به خوبی از آن عبور میکند.
نتیجهگیری
گیربکسهای CVT در خودروهای آریزو 5، آریزو 6 و هایما، علیرغم ارائه مصرف سوخت پایین و راحتی، ساختاری پیچیده و حساس دارند. درک آناتومی این گیربکسها به ما نشان میدهد که چرا سرویسهای دورهای و استفاده از روغن باکیفیت تا این حد حیاتی است. کوچکترین غفلت در شنیدن صدای زوزه یا نادیده گرفتن تقههای ریز، میتواند منجر به تخریب کامل پولیها و تسمه شود. همواره به یاد داشته باشید که تشخیص زودهنگام و مراجعه به مراکز تخصصی که به ابزارهای روز دنیا مجهز هستند، میتواند عمر مفید خودروی شما را چندین سال افزایش دهد.